| მთავარი | სიახლეები | სკოლები | სამასწავლებლო | უნივერსიტეტები | სკოლამდელები - skolamdelebi.ge | მსოფლიო | სხვა სიახლეები |
TOP ნიუსი
სიახლეები
ყველაზე პოპულარული
ფოტოები
ვიდეოები
საინტერესო
''ამგვარი რამ ყოველ კუთხეშია - ესენი ყველა პროვინციალიზმია'' - აკაკი წერეთლის დამოკიდებულება დიალექტიზმის მიმართ
18-10-2017
დაკოპირებულია
-
+
ტერიტორიული დიალექტი ენის ისეთი განშტოებაა, რომელიც ამა თუ იმ კუთხის ან ტერიტორიის მცხოვრებთ ახასიათებთ.
ასეთია, მაგალითად, გურული დიალექტი, იმერული დიალექტი, ქართლ-კახური დიალექტი, რაჭული, ფშავური, მოხევური და სხვ.
ამ კუთხეების მცხოვრებთა სალაპარაკო ენა ნაწილობრივ განსხვავდება საერთო-სალაპარაკო ეროვნული ენისაგან. ტერიტორიულ დიალექტს აქვს თავისი გრამატიკული წყობა და ლექსიკური ფონდი. ერთ-ერთ დიალექტს საერთო-სახალხო ენის წარმოშობის დროს შეუძლია საფუძვლად დაედოს უკანასკნელს, ე.ი. საერთო-ეროვნულ ანუ სალიტერატურო ენას. მაგალითად, ქართველი ხალხის საერთო ეროვნულ ენას საფუძვლად უდევს ქართლ-კახური დიალექტი.
დიალექტები განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან არა მარტო ენის გრამატიკული წყობით, არამედ მასთან ერთად გამოთქმების თავისებურებით. არაიშვიათად გაიგონებთ ლიტერატურული ენის ასეთ დამახინჯებებს: ''რა უნდებიე'', ''დუუძახე'', ''მუაწია''(გურიაში); ''დოუძახე'', ''მევიდა''(იმერეთში); ''ჭოვ''(აჭარაში) და სხვ.
ასეთი სიტყვები და გამოთქმები ეწინააღმდეგება ქართული ენის საერთო ბუნებას. რამდენადაც კულტურული ხდება ხალხი, იმდენად უფრო ქრება მსგავსი მახინჯი ენობრივი მოვლენები ამა თუ იმ კუთხის ლექსიკური ფონდიდან.
დიალექტის გამოყენებისას საჭიროა ზომიერება და სიფრთხილე. თუ კუთხური ან ადამიანთა კონკრეტული ჯგუფისათვის დამახასიათებელი სიტყვები გადაჭარბებით იქნა გამოყენებული, მაშინ აზრი შეიძლება სრულიად გაუგებარიც დარჩეს. ასეთ დიალექტიზმებს უნდა დავუპირისპირდეთ, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს აგრეთვე ხალხური მეტყველების მნიშვნელობა სალიტერატურო ენის გამდიდრების საქმეში. საქართველოს ცალკეულ კუთხეებში ბევრია ისეთი სიტყვა, რომლის მაგიერი სალიტერატურო ენას არ მოეპოვება. ხალხის მეტყველება ინახავს ისეთ გამოთქმებს, რომელთა ფორმები მისაბაძია. უნდა განვდევნოთ ისეთი სიტყვები და გამოთქმები, რომლებიც ანაგვიანებს ქართულ ენას და ეწინააღმდეგება მის საერთო ბუნებას.
სწორედ ასე ესმოდათ ეროვნული ენის მშენებლობის ამოცანა მე-19 საუკუნის ქართველ კლასიკოსებს.
აი, რას წერდა ამ საკითხზე აკაკი წერეთელი:
''ახალი სიტყვის ხმარება, თუ კი სადმე პროვინციაში გასპეტაკებულა და დედაენის კანონის თანახმად აღმოცენებულა, მისაბაძვია საყოველთაოდ... ამგვარი კანონიერი რამეებით უნდა შევავსოთ და გავასუქოთ ქართული ენა, საჭიროც არის. მაგრამ ის, რაც დედაენის წინააღმდეგ სხვადასხვა მხარეებში, პროვინციებში დაუმახინჯებიათ და გაუფუჭებიათ, ხელმოსაკიდები კი არა, პირიქით, გასადევნია!
მაგალითად, გურიაში ამბობენ: ''ნენა! რას უყუნცულებ? დროა პაწა შევკიდოთ ცეცხლს და ჩა ვსვათ''. (დედა! რას უცდი? დროა შევუკიდოთ ცეცხლს და ჩაი დავლიოთ).
იმერეთში: დანები მოსულარიან და აქანეი ჯილარიან. (დები მოსულან და აქ ზიან, ან სხედან). რაჭაში: ქვე ქნიან ფონ ქვერე ჩემ გოჭუკელას (ფონს ქვევით(წყლის პირად) ასო – ასო სჭრიან ჩემ გოჭს)
ქართლში: ჯალაბი ობაზე წავასხი და ჩვენთან ერთად ფოფოდიაც მოაბოტებდა (სახლობა ხატობაზე (ან ჯვრობაზე, ან დღეობაზე) წავიყვანე და ჩვენთან ერთად მღვდლის ცოლიც მოდიოდა).
ამგვარი რამ ყოველ კუთხეშია - ესენი ყველა პროვინციალიზმია: მაგრამ ქართულ ენაში ამგვარი რამეების შემოტანა, აქაოდა ჩვენს კუთხეში ასე ხმარობენო, ნუთუ ენის გარყვნა არ იქნება?''
წყარო: გაჩეჩილაძე, სიმონ. სიტყვიერებისა და ლიტერატურის თეორია : IX-X კლ. , სახელმძღვ.. - მე-2 გადამუშ. და შევს. გამოც.. - თბ. : განათლება, 1977
ასეთია, მაგალითად, გურული დიალექტი, იმერული დიალექტი, ქართლ-კახური დიალექტი, რაჭული, ფშავური, მოხევური და სხვ.
ამ კუთხეების მცხოვრებთა სალაპარაკო ენა ნაწილობრივ განსხვავდება საერთო-სალაპარაკო ეროვნული ენისაგან. ტერიტორიულ დიალექტს აქვს თავისი გრამატიკული წყობა და ლექსიკური ფონდი. ერთ-ერთ დიალექტს საერთო-სახალხო ენის წარმოშობის დროს შეუძლია საფუძვლად დაედოს უკანასკნელს, ე.ი. საერთო-ეროვნულ ანუ სალიტერატურო ენას. მაგალითად, ქართველი ხალხის საერთო ეროვნულ ენას საფუძვლად უდევს ქართლ-კახური დიალექტი.
დიალექტები განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან არა მარტო ენის გრამატიკული წყობით, არამედ მასთან ერთად გამოთქმების თავისებურებით. არაიშვიათად გაიგონებთ ლიტერატურული ენის ასეთ დამახინჯებებს: ''რა უნდებიე'', ''დუუძახე'', ''მუაწია''(გურიაში); ''დოუძახე'', ''მევიდა''(იმერეთში); ''ჭოვ''(აჭარაში) და სხვ.
ასეთი სიტყვები და გამოთქმები ეწინააღმდეგება ქართული ენის საერთო ბუნებას. რამდენადაც კულტურული ხდება ხალხი, იმდენად უფრო ქრება მსგავსი მახინჯი ენობრივი მოვლენები ამა თუ იმ კუთხის ლექსიკური ფონდიდან.
დიალექტის გამოყენებისას საჭიროა ზომიერება და სიფრთხილე. თუ კუთხური ან ადამიანთა კონკრეტული ჯგუფისათვის დამახასიათებელი სიტყვები გადაჭარბებით იქნა გამოყენებული, მაშინ აზრი შეიძლება სრულიად გაუგებარიც დარჩეს. ასეთ დიალექტიზმებს უნდა დავუპირისპირდეთ, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს აგრეთვე ხალხური მეტყველების მნიშვნელობა სალიტერატურო ენის გამდიდრების საქმეში. საქართველოს ცალკეულ კუთხეებში ბევრია ისეთი სიტყვა, რომლის მაგიერი სალიტერატურო ენას არ მოეპოვება. ხალხის მეტყველება ინახავს ისეთ გამოთქმებს, რომელთა ფორმები მისაბაძია. უნდა განვდევნოთ ისეთი სიტყვები და გამოთქმები, რომლებიც ანაგვიანებს ქართულ ენას და ეწინააღმდეგება მის საერთო ბუნებას.
სწორედ ასე ესმოდათ ეროვნული ენის მშენებლობის ამოცანა მე-19 საუკუნის ქართველ კლასიკოსებს.
აი, რას წერდა ამ საკითხზე აკაკი წერეთელი:
''ახალი სიტყვის ხმარება, თუ კი სადმე პროვინციაში გასპეტაკებულა და დედაენის კანონის თანახმად აღმოცენებულა, მისაბაძვია საყოველთაოდ... ამგვარი კანონიერი რამეებით უნდა შევავსოთ და გავასუქოთ ქართული ენა, საჭიროც არის. მაგრამ ის, რაც დედაენის წინააღმდეგ სხვადასხვა მხარეებში, პროვინციებში დაუმახინჯებიათ და გაუფუჭებიათ, ხელმოსაკიდები კი არა, პირიქით, გასადევნია!
მაგალითად, გურიაში ამბობენ: ''ნენა! რას უყუნცულებ? დროა პაწა შევკიდოთ ცეცხლს და ჩა ვსვათ''. (დედა! რას უცდი? დროა შევუკიდოთ ცეცხლს და ჩაი დავლიოთ).
იმერეთში: დანები მოსულარიან და აქანეი ჯილარიან. (დები მოსულან და აქ ზიან, ან სხედან). რაჭაში: ქვე ქნიან ფონ ქვერე ჩემ გოჭუკელას (ფონს ქვევით(წყლის პირად) ასო – ასო სჭრიან ჩემ გოჭს)
ქართლში: ჯალაბი ობაზე წავასხი და ჩვენთან ერთად ფოფოდიაც მოაბოტებდა (სახლობა ხატობაზე (ან ჯვრობაზე, ან დღეობაზე) წავიყვანე და ჩვენთან ერთად მღვდლის ცოლიც მოდიოდა).
ამგვარი რამ ყოველ კუთხეშია - ესენი ყველა პროვინციალიზმია: მაგრამ ქართულ ენაში ამგვარი რამეების შემოტანა, აქაოდა ჩვენს კუთხეში ასე ხმარობენო, ნუთუ ენის გარყვნა არ იქნება?''
წყარო: გაჩეჩილაძე, სიმონ. სიტყვიერებისა და ლიტერატურის თეორია : IX-X კლ. , სახელმძღვ.. - მე-2 გადამუშ. და შევს. გამოც.. - თბ. : განათლება, 1977
კომენტარები
ეტალონი
მათემატიკის ოლიმპიადა დაიწყო - „ეტალონის“ საგნობრივი ჩემპიონატი გრძელდება
2-3 ივნისი ლოგიკური აზროვნებისა და ზოგადი განათლების ოლიმპიადის დღეებია - „ეტალონის“ საგაზაფხულო ჩემპიონატი გრძელდება
სიახლეები
საპროტესტო აქციების ფონზე, რომელსაც 19 ადამიანი ემსხვერპლა, ნეპალის პრემიერ-მინისტრი გადადგა.
დაფინანსების მოპოვების უფლება აქვს აკრედიტებულ საგანმანათლებლო პროგრამაზე 2025 წლის საერთო სამაგისტრო გამოცდების შედეგად ჩარიცხულ უცხო ქვეყნის მოქალაქეს
პიროვნება
„ჩვენს სკოლაში ვმუშაობთ ყველა ერთად და ვცდილობთ, საინტერესო გარემოს შექმნას“...
„მასწავლებელს უნდა ახსოვდეს, რომ ის არა მხოლოდ ცოდნის გადამცემი, არამედ გზამკვლევი და მხარდამჭერია მოსწავლისათვის“...
„არ შეგეშინდეთ შეცდომების“ - ახალბედა პედაგოგებს შუამთას საჯარო სკოლის ხელმძღვანელი, თეონა მეფარიშვილი მიმართავს
სკოლები
მაია ლაპიაშვილი, მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს ფინალისტებს შორისაა
საინტერესო
რა ცოდნა და უნარები მოეთხოვებათ მასწავლებლებს - პედაგოგიური განათლება სხვადასხვა ქვეყანაში
სწავლების უჩვეულო მეთოდები - როგორ აქციოთ გაკვეთილი სახალისოდ, გაზარდოთ მოსწავლეთა ჩართულობა და ინტერესი
სიახლეები
ყველაზე პოპულარული
ფოტოები
ვიდეოები
საზოგადოება
