შემოქმედი მხოლოდ იარაღია, რომელმაც თავის სულში უნდა გაატაროს ზემოდან ნაკარნახევი და ამას მხოლოდ გენიოსები ახერხებენ. რა შეუძლია მხატვარს? მხატვრის გენიამ კაფე-შანტანის ფრანგ მოცეკვავე და მომღერალ მარგარიტას ღვთაებრივი სული შთაბერა. მხატვარმა არარაობა უკვდავებად აქცია.   

ნიკო ფიროსმანი ნახატებში ფიზიკურ გარეგნობასთან ერთად გადმოსცემდა ადამიანების სულიერ მდგომარეობასაც. სწორედ ეს არის მხატვრის ძირითადი მიზანი - სულგამოცლილს სული შთაბეროს.   

ნიკალას ნამუშევრებში გაერთიანებულია ცხოვრება და სიმშვიდე. მსოფლიო გენიოსი იკვლევდა სულს, ხოლო სხეული მისთვის მხოლოდ აზროვნების იარაღი იყო. მხატვრის შემოქმედება მეცხრამეტე საუკუნის დასასრულისა და მეოცე საუკუნის სულის გამოხატულებაა.  

ამბობენ, თითქოს ნიკალა არასოდეს ყოფილა რთველში. მიკიტან ნიკო სოზიაშვილის ნაამბობისა და ახსნის მიხედვით, იგი ყვებოდა რთველის სურათებს და ნიკო კი ხატავდა მათ საოცარი სისწრაფით, შემდეგ კი მიკიტანი იგონებდა: ”ყველაფრის დახატვა მინდოდა ტილოზე, რაც კი რთველის სურათიანობას შეეხებოდა, ამიტომ ყველა წვრილმანში ვერეოდი, ვუხსნიდი, გულუბრყვილოდ ვუწუნებდი ზოგიერთ ნაწილებს და ჩემებურად დამყავდა მისი ფუნჯი. დიდხანს მითმინა, ბოლოს როცა ურემში შებმული ხარების ტანადობაც დავუწუნე, აიმღვრა, მრისხანედ მომაძახა: ”შენ რა გემოვნება გაქვს, ვაჭარი ხარ, დახლში დაჯექიო” და გაქანდა კარში, ორ კვირას აღარ შემოუხედია. 
ნიკო ფიროსმანაშვილის სიდიადე სწორედ მის პრიმიტივიზმშია. მისი ნამუშევრები სულის სარკეა. ყველგან სიმსუბუქეა, მაგრამ არა ზედაპირული, არამედ სულისშემძვრელად ჰარმონიული. არაფერი ზედმეტი, მხოლოდ ის, რაც გენიალურ ნამუშევარს სჭირდება.   

დიდი გენიოსები,  იქნება ეს ვაგნერი, ბრამსი, ფელინი, ჩარლი ჩაპლინი, ფიროსმანი თუ სხვა ადამიანს ფიქრის საშუალებას აძლევენ.  
 
ფიროსმანის ნახატები სადღაც სულის სიღრმეში წვდება და იქიდან თითოეული ადამიანში დაბადებიდანვე არსებული სიკეთის ნაპერწლის გაღვივებას ცდილობს.   

1916 წელს მხატვრები ლ. გუდიაშვილი და მ. ჭიაურელი შეხვდნენ ნ. ფიროსმანს. ,,დიდი ძებნის შემდეგ ნიკო ვიპოვეთ დიდუბეში, ნახევრად სარდაფში. ოთახში რომ შევედით, გაოცებულნი გავშეშდით, ნახევრად სიბნელეში ნავთქურა ბჟუტავდა. მასზე მინები ელაგა – მხატვარი მჭვარტლს აგროვებდა შავი საღებავისათვის. მჭვარტლში იყო გახვეული ნიკოც.   

ნიკო ფიროსმანაშვილი, ღრმა ფიქრებითა და გრძნობებით სავსე, უპატრონოდ დარჩენილი მსოფლიო დონის ქართველი გენიოსი.